İster yatırımcı olun, ister tüccar olun, muhtemelen “dolarizasyon” terimini duymuşsunuzdur. Ancak, tam olarak ne anlama geldiği hakkında bir fikriniz olmayabilir. İşte nasıl çalıştığını anlamanıza yardımcı olacak bir başlangıç.
El Salvador
1 Ocak 2001’e kadar El Salvador, iki nokta üst üsteyi ulusal para birimi olarak kullandı. Ondan sonra ülke dolarize oldu.
Dolarizasyon, El Salvador’a yabancı yatırımı çekmenin, enflasyonu kontrol altında tutmanın ve faiz oranlarını düşürmenin bir yolu olarak ilan edildi. Eleştirmenler, hareketi iktidardaki ARENA partisini yatıştırmaya yönelik siyasi bir manevra olmakla suçladılar. Bununla birlikte, ülke değişiklikten yararlandı.
Geçişin bir sonucu olarak, ortalama bir Salvadorlu işçi 2000’lerin ortalarında %4 daha fazla kazandı. 2000 yılında ülkede enflasyon sadece %4,3’tü. Buna rağmen hükümet enflasyonu düşük tutmayı başardı.
Salvador ekonomisi, dolarizasyon gerçekleşmeden önce yılda yüzde üç oranında büyüdü. Ancak geçişten sonra, ekonomik büyüme oranı yılda ortalama yalnızca yüzde iki oldu.
Enflasyon, yılda yüzde ikinin biraz üzerinde olan tüm Latin Amerika ülkeleri arasında en küçüğü. Bu, bir bütün olarak ülke için olumlu olmakla birlikte, aynı zamanda temkinli olmak için bir nedendir.
Ülkenin dış borcu da yönetilebilir durumdadır. Ancak uzmanlar, borcunu 2024 yılına kadar ödeme konusunda şüpheli.
Dolarizasyondan sonra, Salvador hükümeti küresel pazarda rekabetçi kalabilmek için çok çalışmak zorunda kaldı. Makroekonomik istikrarı sağlamak için çeşitli yapısal reformlardan geçti. Bu reformlardan bazıları bankaların özelleştirilmesiydi.
Yeni para sistemi çok fazla kafa karışıklığına neden oldu. Ülkenin ithalat ve ihracatı çarpık. En fakir Salvadorlulardan bazıları çok düşük gelirlerden muzdarip. Bu nedenle, fiyat artışlarına karşı daha hassastırlar.
Ülkenin havaleleri günlük yaşamda önemli bir rol oynamaktadır. Şu anda, ülke Western Union aracılığıyla yılda 250 milyon dolar kaybediyor. Ülkenin daha iyi bir havale sistemi geliştirmesi gerektiğinden bu bir sorundur.
Arjantin
Arjantin de dahil olmak üzere birçok ülke, para birimlerinin tam ölçekli dolarizasyonunu ciddi bir şekilde düşünüyor. Bu para birimi reformu, tekrar eden çeşitli ekonomik krizlerin çözülmesine yardımcı olabilir. Aynı zamanda ülkeyi uluslararası yatırımcılar için daha çekici hale getirecektir. Ancak parasal sistemin tam bir dönüşümünün zorlukları da var.
Tam dolarizasyonun önündeki en büyük engellerden biri, merkez bankasının hükümete mali yükümlülüklerini yerine getirmesi için yeterli doları sağlayamamasıdır. Arjantin pezosu Ocak ayından bu yana neredeyse yarı yarıya değer kaybetti. Merkez bankası, sermaye kaçışını önlemek için borç verme oranını yüzde 60’a çıkardı.
Teorik olarak, dolarizasyona geçiş ekonomik istikrarı iyileştirecek ve Arjantin varlıklarındaki değer kaybı riskini ortadan kaldıracaktır. Bununla birlikte, bir dolarizasyon stratejisinin faydaları, uygulama maliyetleri ile dengelenmektedir. Örneğin, tam teşekküllü bir dolarizasyon planı, merkez bankasının bankacılık sektörüne ek fon sağlamasına izin vermez. Ve sonuç olarak, para tabanı veya dolaşımdaki toplam para miktarı, daha geleneksel bir para politikası altında olduğundan daha küçük olacaktır.
Bir dolarizasyon stratejisinin en önemli faydası, Arjantin varlıklarını ihraç edenlerin ödediği faiz oranı primini azaltmasıdır. Ancak, bu evrensel bir fenomen değildir. Bu etkinin ortalama büyüklüğü, özellikle Arjantin bağlamında düşüktür.
Bu kısmen, henüz vaatlerini yerine getirmeyen Para Kurulu’nun varlığından kaynaklanmaktadır. Yönetim kurulu, pezo ve doları yakın bir uyum içinde tutmayı vaat ediyor.
Doların önemli olmasının bir diğer nedeni de, ülke için borç kapasitesi yaratabilmesidir. Bu, kendi kendine yönetilen banka mevduat havuzlarının likidite işlevini yerine getirmesine izin verilerek gerçekleştirilebilir.
Ekvador
Ekvador ekonomisinin dolarizasyonu hakkında çeşitli efsaneler ve yanlış anlamalar ortaya çıktı. Bunlar esas olarak ülkenin ekonomik tarihindeki önceki olaylardan etkilenir.
Bir yabancı para biriminin benimsenmesi otomatik bir süreç değildir. Birçok kişiden zaman, özveri ve çaba gerektirir. Ekonominin yapısal ve kurumsal sorunlarını kendiliğinden çözmez.
Hükümet dolarizasyonu savunanların fikirlerini hayata geçirmeye çalışsa da strateji beklendiği gibi yürümedi. Kısa vadede en ihtiyatlı karar mevcut sistemi sürdürmektir. Ancak uzun vadede hükümetin alternatif para sistemleri geliştirmesi gerekiyor. Bölgesel ekonomik entegrasyona odaklanmalıdır. Ayrıca diğer Latin Amerika ülkeleriyle olan tarifeleri de kaldırmalıdır.
Ekvador ekonomisi büyük ölçüde petrole bağımlıdır. Katı çalışma rejimi ve modası geçmiş finansal sistem nedeniyle rekabetçi profili düşüktür. Ayrıca hükümet, GSYİH’sının yüzdesini bölgedeki diğer ülkelerin GSYİH’lerinden daha yüksek bir oranda harcıyor.
Son beş yılda enflasyon yaklaşık yüzde beşe yükseldi. Bu, ülkenin mali durumundaki bozulmadan kaynaklandı. Borç/GSYİH oranı yüzde 16,4’ten yüzde 33,1’e yükseldi.
Ancak hükümet, borcun GSYİH’ya oranındaki artışla mücadele etmek için adımlar attı. Satış vergisinde yüzde iki artış ve milyonerler için yeni bir servet vergisi açıkladı. Bu önlemler mali sürdürülebilirliğin sağlanmasına yardımcı olacaktır. Hükümet ayrıca bazı devlet varlıklarını satma sözü verdi.
Ancak Ekvador ekonomisi beklendiği gibi performans göstermedi. Tarihinin en kötü makroekonomik kriziyle karşı karşıya kaldı. Ekonomisi de El Nino fenomeninden etkilendi. Sonrasında ekonomi çöktü.
Gürcistan
Tarihsel olarak, dolarizasyon Gürcistan’da bir sorun olmuştur. Bu, Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonraki istikrarsız ortamın bir sonucudur. Bunun nedenleri, dış turizm gelirlerindeki bozulma nedeniyle Lari kurunun değer kaybetmesinde izlenebilir. Ayrıca enflasyon hızlanarak ulusal para birimine olan güveni aşındırdı.
Gürcistan’da hükümet dolarizasyonun azaltılmasına öncelik verdi. Bu, vatandaşları kredilerini dolardan arındırmaya teşvik etmek için sübvansiyonların sunulmasını içerir. Ayrıca sosyal vergilerde ödemesiz dönemler getirdi ve KOBİ’lerin merkez bankasından yeniden finansman kredisi almasını mümkün kıldı.
De-dolarizasyon karmaşık bir süreçtir. Sabır ve tutarlılık gerektirir. Süreci tamamlamanın ne kadar süreceğini tahmin etmek zor. Süreç, harici olaylar nedeniyle raydan çıkabilir.
Gürcistan bankacılık sistemi dayanıklıdır. Tanınmış uluslararası finans kuruluşları tarafından övgüyle karşılandı. Yıllık denetlenmiş mali tabloları İngilizce olarak yayınlanmaktadır.
Gürcistan para birimi, ticaret ortaklarına kıyasla nispeten istikrarlı. Ancak döviz piyasasına yönelik riskler devam ediyor. Sermaye piyasasının çift yönlü olması önemlidir. Uygulanabilir bir yerel sermaye piyasasının ortaya çıkışı, başarılı bir dolarsızlaştırmaya yönelik kritik bir adımdır.
Gürcistan vatandaşlarının borçlarının büyük bir kısmı ABD doları cinsindendir. Bu, ülkedeki düşük faiz oranlarını yansıtıyor. Döviz kuru riskinden korunmak için de etkili bir yöntemdir.
Gürcistan’ın bankacılık sektörü, merkez bankasının Covid-19 salgınıyla başa çıkmak için hızlı adımlar atmasıyla direnç gösterdi. Yeni bir salgın dalgası, toparlanma çabalarını baltalayabilir.
Gürcistan ekonomisinin yabancı sermayeye bağımlılığı yüzde 80 mertebesine ulaştı. Kilit finansal kuruluşların çoğu yabancı kuruluşlar tarafından satın alınmıştır.
Latin Amerika
Yaklaşık otuz yıl önce El Salvador, ABD ile ekonomik bütünleşmeyi güçlendirmek amacıyla para birimini ABD doları ile değiştirdi. 1993-1999 döneminde ülke ekonomisi %4,4 büyüdü. Aynı zamanda büyüme anlamında da komşularının gerisinde kaldı. 1992 yılındaki iç savaşın ardından ülkedeki enflasyon oranı başarıyla durduruldu. Ancak dolarizasyona geçiş sorunlarla doluydu.
Sonuç olarak, ülkenin para birimi değer kaybetti. Hükümet ayrıca siyasi istikrarsızlıktan da muzdaripti. Halkı yeni para birimi hakkında eğitmek için herhangi bir kampanya yapılmadı.
Latin Amerika onlarca yıldır para krizlerinden muzdarip. Bu sorunlar enflasyon, artan dış borç ve durgunluk ile daha da kötüleşiyor. Birçok ülke, kendi ulusal para birimlerine ek olarak ABD dolarının kullanımına izin vermektedir.
Dolarizasyon, yoksul ülkeler için işlem maliyetlerini azaltsa da, onları dışsal şoklardan korumamaktadır. Aksine, uluslararası rekabet güçlerini bozar. Uzun vadede kalıcı dolarizasyon, ekonomileri akut işsizliğe sürükleyebilir.
2008 mali krizi sırasında El Salvador, krize nasıl tepki verdiği konusunda komşularından farklıydı. Ülkenin yavaş tepkisi, sektörel dağıtım sorunlarını yansıtıyordu. Hükümeti, dolarizasyon hareketinin doğrudan yabancı yatırımı teşvik edeceğini düşündü.
Ancak tam dolarizasyona geçiş El Salvador için olumsuz sonuçlar doğurmuştur. Ülkenin işgücü piyasaları katılığını koruyor. Büyük ücret kesintileri siyasi istikrarı tehdit edebilir. Ücret oluşumundaki ataleti kırmak için ekonominin reel üretiminin azaltılması gerekebilir.
Halihazırda Latin Amerika ülkeleri için dolarizasyon uygulamasında iki temel seçenek bulunmaktadır. Resmi olarak, “dolarlaştırılmış” veya “iki parasal” olmayı seçebilirler. Bu iki seçenek, farklı dönüşüm dereceleri içerir. Resmi seçenek, nominal fiyatların düşürülmesini, nominal ücretlerin düşürülmesini ve faiz oranlarının düşürülmesini gerektirir. İki parasal seçenek, kısmi dolarizasyon ve özerk bir merkez bankasının bir kombinasyonunu içerir.